LIÊN QUAN GIỮA BỆNH GAI ĐEN VÀ  NỘI KHOA

Bs. Hoa Tấn Dũng 2019

1.Dịch tể học:

Là triệu chứng da xạm đen xuất hiện nhanh trong tiểu đường, thường gặp, hầu hết trường hợp liên kết với béo phì và kháng insulin. Trong một số trường hợp do gia tăng sản xuất androgen đã được xác định. Bệnh gai đen do thuốc và tự phát hoặc có tính gia đình đã được báo cáo. Nhìn chung, bệnh gai đen có cơ hội phát triển ở cá thể mắc tiểu đường type 2. Các bệnh về chuyển hóa khác như béo phì, hoặc có thể là bệnh nhân mắc bệnh u ác tính hay tiền ác tính một cơ quan nào đó.

Một nghiên cứu trên dân số tại Galveston, Texas, bệnh gai đen hiện diện trong 7% trẻ em tuổi đi học, tỷ lệ này gia tăng đến 66% ở các trẻ có cân nặng gấp 200% trọng lượng cơ thể cho phép. Trong nghiên cứu này, chuẩn độ đường huyết lúc đói song hành với sự hiện diện và độ nặng của thương tổn da. Tỷ suất bệnh gai đen thay đổi khác nhau theo nhóm dân tộc; trong nghiên cứu tại Galveston, với tỷ suất béo phì tương đương nhau, thì lưu hành ở nhóm da trắng (0,5%) và nhóm người Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha (5%) thấp hơn các trẻ người Mỹ gốc Phi (13%). Điều này cho thấy có khả năng di truyền hoặc gia tăng độ nhạy của da với tăng insulin máu theo từng nhóm dân số.

2. Căn nguyên và Sinh bệnh học:

-  Đái đường đề kháng insulin:

Phụ nữ cường androgen và kháng insulin mắc bệnh gai đen, có giảm chức năng do đột biến trong thụ thể insulin hoặc các kháng thể của thụ thể kháng insulin. Điều này thể hiện rằng gia tăng kích thích yếu tố tăng trưởng trên da gây ra tăng sinh khác thường các tế bào sừng và nguyên bào sợi làm phát sinh biểu hiện lâm sàng ngoài da  của bệnh gai đen. Mặc dù có mối liên quan với sự gia tăng chuẩn độ androgen, nhưng bệnh gai đen ở phụ nữ với hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) không đáp ứng với liệu pháp kháng androgen, cho thấy mối liên quan quan trọng của tăng insulin máu hơn là tăng androgen trong bệnh gai đen.

Trong các tình trạng đề kháng insulin và tăng insulin máu, bệnh gai đen có thể gây ra do gia tăng insulin kết hợp với các thụ thể IGF-1 trên các tế bào sừng và nguyên bào sợi. Các thụ thể IGF-1 gia tăng trên nền các tế bào sừng và làm tăng sự tăng sinh. Các nghiên cứu nhận thấy nồng độ cao insulin kích thích nguyên bào sợi tăng sinh thông qua các thụ thể IGF-1 trên nghiên cứu trong phòng thí nghiệm(in vitro).

- Các hội chứng di truyền nặng [Crouzon và SADDAN (Severe Achondroplasia with Developmental Delay and Acanthosis nigricans)] với đột biến trên thụ thể tăng trưởng nguyên bào sợi β gây ra bệnh gai đen mà không có tăng insulin máu hoặc béo phì, chứng tỏ vai trò thụ thể yếu tố tăng trưởng này trong sinh bệnh học bệnh gai đen.  Các nhánh khác của gia đình thụ thể tyrosine kinase, bao gồm thụ thể yếu tố tăng trưởng thượng bì và thụ thể yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi, nhận thấy cũng gây bệnh gai đen.

- Rối loạn nội tiết. Bệnh gai đen thường xảy ra ở những người có các rối loạn như u nang buồng trứng, tuyến giáp hoạt động kém hoặc các vấn đề với tuyến thượng thận.

- Bệnh ác tính : Trong nhiều nghiên cứu về bệnh gai đen liên quan với bệnh ác tính, có bằng chứng cho thấy sự chuyển dạng yếu tố tăng trưởng β phóng thích từ các tế bào U ác tính có thể kích thích tăng sinh tế bào sừng theo đường các thụ thể tăng trưởng thượng bì gây ra bệnh dai đen. Mặc dù có nhiều tài liệu đã nhấn mạnh mối liên quan giữa bệnh gai đen với bệnh lý ác tính, nhưng liên quan chính xác thì hiếm; chỉ khi khởi phát đặc biệt nhanh, lâm sàng nhìn thấy rõ ràng, hoặc ở người lớn không có béo phì hoặc không có tiểu đường thì bệnh gai đen phải được lượng giá về bệnh lý ác tính. Theo kinh nghiệm của các tác giả (Andrea A. Kalus, Andy J. Chien, John E. Olerud), có > 12.000 bệnh nhân ung thư thì chỉ có 2 phát triển từ bệnh gai đen.

- Thuốc: Có nhiều thuốc đã được báo cáo là nguyên nhân gây bệnh gai đen, bao gồm glucocorticoids toàn thân, nicotinic acid, estrogens (như diethylstilbestrol).

3. Biểu hiện lâm sàng các tổn thương da:

Là các u nhú da màu nâu đến xám đen, dày, ở các vùng gấp ở da, phân bố thường đối xứng.

Vùng da giáp ranh bên ngoài tổn thương mượt như nhung, vùng da thương tổn xám hoặc đen.

Vị trí: Ở một số trường hợp, bề mặt niêm mạc miệng, thực quản, hầu, thanh quản, kết mạc, niêm mạc hậu môn-trực tràng cũng thấy có tổn thương. Tuy nhiên, mặt sau cổ là vùng thường gặp nhất và ảnh hưởng nặng nhất. Sự phát triển chồng lên của nhiều u nhú trên vùng tổn thương cũng đã được mô tả.

Trong trường hợp điển hình như tổn thương vùng lưng bàn tay phía trên các xương bàn tay và trên lòng bàn tay có thể thấy “lòng bàn tay bao tử bò” những trường hợp này thường liên quan với bệnh ác tính.

Trong đa số trường hợp, dấu hiệu chẩn đoán quan trọng bệnh gai đen thường liên quan với tăng insulin máu (yếu tố nguy cơ tiểu đường type 2).

4. Các cận lâm sàng cần thiết khi tiếp cận với bệnh gai đen

- Tầm soát đường huyết, định lượng insulin

- Tầm soát các bệnh chuyển hóa như tuyến giáp, buồng trứng, thượng thận.

- Tầm soát tìm kiếm u ác tính, tiền ác tính, nhất là ở đường tiêu hóa.
5. Điều trị:

Không có thuốc điều trị đặc hiệu, việc điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng dày da và thâm da.

-Điều trị tại chỗ bằng Calcipotriol, Salicylic acid, Urea và Retinoids tại chỗ hoặc toàn thân thường chỉ có tác dụng điều trị triệu chứng.

- Khi đã xác định được căn nguyên , việc điều trị bệnh lý căn nguyên bên dưới là cần thiết.điều trị đái đường, giảm cân, giải quyết các bệnh ở các tuyến thượng thận, buồng trứng…

-  Sự cải thiện hoặc lành bệnh xảy ra khi giảm cân gặp ở một số bệnh nhân béo phì.

- Ở bệnh nhân bệnh gai đen có liên quan bệnh lý ác tính, bệnh thường cải thiện khi điều trị bệnh ác tính. Bệnh ác tính phối hợp thường là u có nguồn gốc trong ổ bụng, như dạ dày. Đã có những bệnh nhân cải thiện bệnh ở da với hóa trị liệu và giảm các đợt tái phát.

6. Phòng bệnh gai đen:

- Để phòng nừa bệnh gai đen chúng ta có thể kết hợp các phương pháp điều trị triệu chứng gai đen với kiểm soát các yếu tố nguy cơ;

Béo phì: Kiểm soát cân nặng, ăn uống giảm chất béo, chất ngọt, bia rượu, luyện tập thể dục thể thao hợp lý, điều này rất có ý nghĩa cải thiện tình trạng đề kháng insulin, từ đó góp phần phòng ngừa được gai đen.

-Điều trị tốt các tình trạng sức khỏe lien quan đến bệnh gai đen, ví dụ như suy giáp, u xơ tử cung…

-Tránh dùng các loại thuốc như thuốc tránh thai, corticosteroid.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Bộ y tế, Bệnh viện Bạch Mai, Hướng dẩn chẩn đoán và điều trị bệnh nội khoa, nhà xuất bản y học 2011.
2. Acanthosis nigricans. https//www.healthline.com./health/acanthosis-nigricans/symptoms-causes/ 04-10-2018

HÌNH ẢNH BỆNH GAI ĐEN